Shkëputur nga artikulli: Kërkimi për Kishën e Krishterë Historike: Joshja e Ortodoksisë Lindore

Një Kritikë e Pretendimeve Historike të Kishës Ortodokse Lindore

A është e vërtetë që Kisha Ortodoke Lindore përfaqëson zinxhirin e pandërprerë të krishterimit apostolik në adhurimin, doktrinën dhe qeverisjen e saj? Si duhet të përgjigjen të krishterët e Reformuar ndaj këtyre pretendimeve?

Përsa i përket adhurimit, është e vërtetë që Liturgjia Hyjnore e Kishës Ortodokse gëzon një trashëgimi të pasur dhe mbresëlënëse. Miliona njerëz sot adhurojnë sipas traditave që mund të gjurmohen deri te praktikat liturgjike të Kishës Ortodokse në Perandorinë Bizantine (vitet 330–1453). Megjithatë, në lidhje me pretendimin e Kishës Ortodokse për trashëgimi të pandërprerë në adhurim, unë bëj dy vëzhgime:

Së pari, nocioni se Liturgjia Hyjnore ka qenë në përdorim që nga ditët e apostujve është i gabuar dhe tepër i thjeshtëzuar. Edhe pse është e vërtetë që disa përbërës të Liturgjisë Hyjnore kanë qenë të pranishëm në liturgjitë e kishës së hershme (p.sh. leximet nga Shkrimi, Kungimi javor, recitimi i Lutjes së Zotit dhe i besoreve, etj.), nuk ka asnjë dëshmi që forma bazë e Liturgjisë Hyjnore të Kishës Ortodokse është përdorur nga apostujt apo që është praktikuar në mënyrë universale nga kishat e shekujve të parë. Shembulli më i afërt në Dhiatën e Re i një liturgjie apostolike gjendet te Veprat 2:42: “Ata ishin ngulmues në zbatimin e mësimit të apostujve, në bashkësi, në thyerjen e bukës dhe në lutje.” Por, sigurisht, kjo nuk është një liturgji. Ajo përshkruan katër elementet kryesore të pranishme në adhurimin javor të kishës apostolike: Fjala, bashkësia, sakramentet dhe lutjet (që përfshijnë këndimin e Psalmeve).

Po ashtu, dokumentet më të besueshme nga kisha e hershme pas-apostolike, si Didake (rreth shek. II) dhe Apologjia e Parë e Justin Martirit (rreth 155–157), na japin dëshmi se adhurimi në kishën e hershme përbëhej nga leximet e Shkrimit, predikimi, këndimi, Lutja e Zotit dhe Kungimi javor. Por këto nuk tregojnë asnjë shenjë që i ngjajnë Liturgjisë Hyjnore të Kishës Ortodokse. Në fakt, liturgjia më e vjetër që është ende në përdorim nga Kisha Ortodokse sot është “Liturgjia e Shën Jakobit,” e cila nuk daton më herët se shekulli i katërt. Pretendimi i Kishës Ortodokse se liturgjia e saj ka mbetur e pandryshuar që nga ditët e apostujve është i pabazuar dhe i ekzagjeruar.

Vëzhgimi im i dytë në lidhje me pretendimin e Kishës Ortodokse për vazhdimësi historike në adhurim ka të bëjë me përdorimin e ikonave. Ashtu si për Liturgjinë Hyjnore, edhe për ikonat e Kishës Ortodokse mburren për një historik mbresëlënës që daton të paktën që nga shekulli i katërt. Por ka dëshmi të shumta që tregojnë se imazhet e Krishtit nuk toleroheshin në kishën e hershme dhe konsideroheshin si një formë idhujtarie. Për shembull, Ireneu, peshkopi i Lionit në shekullin e dytë, foli kundër bërjes së imazheve të Krishtit dhe nderimit të tyre “në të njëjtën mënyrë si paganët.”[13] Që nga shekulli i katërt kemi Tridhjetë e Gjashtë Kanunet e Sinodit të Elvirës (rreth viteve 305–306), i cili thotë pjesërisht: “Nuk duhet të ketë piktura në kishë, që të mos ndodhë që, ajo që adhurohet dhe respektohet të jetë e pikturuar në mure.”[14] Gjithashtu, nga i njëjti shekull (viti 394), kemi letrën e Epifanit, peshkopit të Salaminës në Qipro, drejtuar Gjonit, peshkopit të Jeruzalemit, në të cilën ai i tregon kolegut të tij për tronditjen që përjetoi kur pa një perde me një imazh të pikturuar të Krishtit të varur në një kishë. Epifani e grisi atë dhe i qortoi pleqtë e asaj kishe, duke shpjeguar se imazhe të tilla janë në kundërshtim me krishterimin dhe “nuk duhet të varen në asnjë kishë të Krishtit.”[15]

Interpretimi i Reformuar i Urdhërimit të Dytë, si në Parimin Rregullues të Adhurimit, ashtu edhe në ndalimin e imazheve të bëra nga njeriu për Zotin tonë, nuk është një qëndrim i veçantë dhe i izoluar i traditës së Reformuar kalviniste. Dëshmitë historike tregojnë se Liturgjia Hyjnore e Kishës Ortodokse dhe përdorimi i ikonave nuk ishin pjesë e adhurimit të kishës së hershme të krishterë, të paktën jo përpara shekullit të katërt. Gjatë Mesjetës, ikonat (si edhe kryqet dhe statujat në Perëndim) u bënë të modës. Në fakt, është e vështirë të gjendet ndonjë imazh i Jezusit, për përdorim në adhurim ose për dicka tjetër, para kohës së Konstandinit.

Duke u kthyer te pretendimi i Kishës Ortodokse se përfaqëson zinxhirin e pandërprerë të doktrinës apostolike, unë (sërish) bëj dy vëzhgime të shkurtra:
Së pari, ky pretendim i Kishës Ortodokse vlen vetëm nëse pranohet nocioni ortodoks për pagabueshmërinë e kishës, dhe në mënyrë të veçantë, që kanonet dhe dekretet e Këshillave Ekumenike janë të pagabueshme.[16] Nëse kanonet dhe dekretet e Këshillave Ekumenike janë të pagabueshme, siç Kisha Ortodokse pretendon, atëherë ato kanë të njëjtën peshë dhe autoritet si Shkrimi. Nga ana tjetër, nëse kisha dhe këshillat e saj të ndryshëm janë të gabueshëm, atëherë është e mundur që kisha të ketë gabuar herë pas here në vendimet e saj që nga koha e apostujve. Ne besojmë, siç deklaron Rrëfimi i Besimit të Westminster-it, se “të gjitha sinodet ose këshillat, që nga koha e apostujve, qofshin të përgjithshme ose të veçanta, mund të gabojnë; dhe shumë kanë gabuar. Prandaj ato nuk duhet të bëhen rregulli i besimit apo i praktikës, por duhet të përdoren si ndihmë në të dyja.”[17]

Së dyti, është e rëndësishme të kuptohet se doktrina thelbësore e krishterimit nuk kufizohet vetëm në shtatë Këshillat Ekumenike të kishës së hershme. Edhe pse është e vërtetë që ekziston një “ndërgjegje katolike” në besoret e hershme, që konfirmon “një numër të së vërtetave themelore” të krishterimit, ne duhet gjithashtu të kuptojmë se historia e kishës së krishterë vazhdoi edhe pas shekullit të tetë, duke ngritur pyetje dhe debate jetike që kërkonin më shumë qartësi se sa mund të ofrojnë kanonet dhe dekretet e Këshillave Ekumenike. Shembuj të mirë për këtë janë debatet e shekullit të gjashtëmbëdhjetë rreth çështjeve të autoritetit dhe drejtësimit. Këto u bënë çështje të doktrinës thelbësore të krishterimit, siç dëshmohet në rrëfimet e kishave të Reformuara, si edhe në kanonet dhe dekretet e Këshillit të Trentit të Romës. Ajo që një i krishterë beson për autoritetin e Shkrimit dhe për mënyrën se si një mëkatar bëhet i drejtë përpara Perëndisë ka rëndësi. Megjithatë, teologët ortodoksë zakonisht i hedhin poshtë këto diskutime si diçka e veçantë për Kishën Perëndimore, kishë të cilën ata e shohin si të shkëputur nga kisha e vërtetë historike. Siç vëren Timothy Ware: “Të krishterët në Perëndim, si ata Romanë ashtu edhe të Reformuarit, zakonisht nisin duke bërë të njëjtat pyetje, edhe pse mund të mos bien dakord për përgjigjet. Por, në Ortodoksi, nuk janë vetëm përgjigjet që janë të ndryshme, por edhe vetë pyetjet nuk janë të njëjta si në Perëndim.”[18] Por megjithatë, debatet që lidhen me doktrinën e autoritetit dhe të drejtësimit nuk janë aspak me origjinë perëndimore. Në fakt, këto kanë qenë vetë debatet “në zemër të polemikës së Jezusit me farisenjtë, të polemikës së Palit me galatasit, dhe të autorit të Letrës drejtuar Hebrenjve me judizuesit që dëshironin të ktheheshin te hijet e ritualit të tempullit hebraik.”[19] Prandaj, është e vështirë të mos e konsiderosh pretendimin e Kishës Ortodokse për vazhdimësi të pandërprerë në doktrinë, si sipërfaqësore, pasi ajo, nuk zotëron asnjë rrëfim unifikues për çështjet e doktrinës thelbësore të krishterimit përtej shtatë Këshillave Ekumenike. Është e pakënaqshme dhe e padrejtë të shpërfillen debatet për mësimet e rëndësishme biblike vetëm sepse ato lindën në Perëndim pas shekullit të tetë.

Së fundi, një përgjigje e shkurtër ndaj pretendimit të Kishës Ortodokse për trashëgimi apostolike në qeverisjen e saj, domethënë se peshkopët e saj aktualë kanë një linjë të drejtpërdrejtë nga apostujt. Ndërsa një pretendim i tillë në vetvete është i dyshimtë, edhe sikur mund të provohej, ajo nuk është aspak themel për besimin e besimtarit se Kisha Ortodokse ka ruajtur të vërtetën gjatë dy mijëvjeçarëve të fundit.[20] Siç ka thënë Michael Horton: “Thirrja e Ortodoksisë për një linjë të drejtpërdrejtë deri te apostujt nuk është kurrsesi një themel më i sigurt për besimin sesa ai që mund të pretendonin kishat e Galatisë. E prapësëprapë, ato ishin në gabim. Dhe është në bazë të qortimeve të vetë apostullit që ne e dimë se kishin gabuar, dhe se pozita e tyre e lartë në historinë e kishës nuk mund t’i shpëtonte nga anathema e apostullit.”[21]

Me fjalë të tjera, nëse vetë kisha apostolike ishte e mbushur me probleme dhe nganjëherë devijonte nga e vërteta, si mund të na japë besim pretendimi i Kishës Ortodokse për trashëgimi apostolike të peshkopëve të saj, që e vërteta është ruajtur në mënyrë të pastër gjatë shekujve? Trashëgimia e vërtetë apostolike nuk është ajo e njerëzve, por e shërbesës apostolike, shërbesa e Fjalës së Perëndisë, që është i vetmi autoritet përfundimtar për besimin dhe jetën e të krishterit. “Thesari që kisha mban në enë prej balte është ungjilli, lajmi se Perëndia ka bërë për ne në Krishtin atë që ne nuk mund ta bënim kurrë për veten tonë, as edhe me ndihmën e Tij. Kjo është gjithçka që kemi në fund të ditës, dhe pa të, trashëgimia jonë e lashtë, zakonet, liturgjitë dhe ritet, ofiqet dhe autoritetet kishtare, janë të pavlera.”[22] Nuk është mbi një trashëgimi apostolike njerëzish që Krishti ka ndërtuar kishën e Tij, por mbi ungjillin që shpallën apostujt.

—

“Unë do të Ndërtoj Kishën Time:” Katoliciteti i Krishtërimit të Reformuar

Çfarë i ofron Krishtërimi i Reformuar personit që po kërkon Kishën historike të krishterë? Si duhet të përgjigjemi ndaj shtegëtarit të lodhur që dëshiron vazhdimësi me Krishterimin e hershëm në adhurim, doktrinë dhe qeverisje kishtare?

Përsa i përket adhurimit, është e lavdërueshme që të krishterët e sotëm kërkojnë shërbesa adhurimi që përputhen me praktikat e Kishës apostolike dhe të hershme. Unë i kuptoj besimtarët që ndihen të pakënaqur me tendencat e adhurimit bashkëkohor, të cilat shpesh janë të cekëta, si bota dhe pa reverencë. Duke pasur këtë parasysh, mund ta kuptoj pse disa e kanë parë tërheqëse historinë e pasur të Liturgjisë Hyjnore të Kishës Ortodokse. Por adhurimi i Reformuar ofron një alternativë që jo vetëm është më biblike se ai i Kishës Ortodokse, por gjithashtu ruan një vazhdimësi të madhe me adhurimin e Kishës së hershme të krishterë. Në fakt, ruajtja e një vazhdimësie të tillë ishte një shqetësim i madh për Kalvinin dhe Reformatorët e hershëm të tjerë, si Bucer, Knox, Oecolampadius, Capito, Le Fevre dhe Musculus. Ata nuk dëshironin të ishin inovativë në adhurim duke krijuar tradita të reja ose praktika të reja, por synonin të rikuperonin thjeshtësinë e Fjalës dhe sakramenteve, e cila ishte qendrore në Kishën e hershme. Kur ata bënë reforma në adhurimin e Kishës mesjetare perëndimore në shekullin gjashtëmbëdhjetë, u mbështetën shumë në njohuritë e tyre mbi Etërit e hershëm dhe liturgjitë e tyre.[23]

Për këtë arsye, Kalvini shkroi në titullin e Psaltirit të Gjenevës të vitit 1542 që liturgjia e reformuar ishte “sipas zakonit të Kishës së lashtë,” dhe bëri një liturgji të thjeshtë të Fjalës, sakramenteve dhe lutjeve, e cila përbëhej nga:

• Thirrja për Adhurim
• Lutja e Hyrjes
• Rrëfimi i mëkateve
• Lutje për falje
• Absolucioni
• Këndimi i Tabelës së Parë të Dhjetë Urdhërimeve
• Lutja e Përkushtimit
• Këndimi i Tabelës së Dytë të Dhjetë Urdhërimeve
• Lutja për Ndriçim
• Leximi i Shkrimeve
• Predikimi
• Lutja e Ndërmjetësimit (që përfundon me Lutjen e Zotit)
• Këndimi i Besores së Apostujve
• Darka e Zotit
• Këndimi i një Psalmi
• Bekimi

Liturgjia e Kalvinit tregon ngjashmëri të habitshme me disa nga liturgjitë më të hershme të Kishës së hershme, siç dëshmohet nga dokumente si Didake (shekulli I) dhe Apologjia e Justin Martirit (shekulli II). Psalmodia, leximi i Shkrimeve, predikimi, Lutja e Zotit dhe kremtimi javor i Darkës së Zotit ishin elemente të rregullta në liturgjitë e pesë shekujve të parë, si në lindje ashtu edhe në perëndim.[25]

Kështu, kur kishat e Reformuara ruajnë këto praktika historike në liturgjitë e tyre, ato po ruajnë një lidhje me adhurimin e Kishës së hershme të krishterë. Po aq sa është e rëndësishme që kishat e Reformuara të mos devijojnë nga këto praktika historike të pasura për t’u bërë më tërheqëse për kulturën moderne, po aq e rëndësishme është që të mos mendojmë për adhurimin e Reformuar si një traditë të re që filloi në shekullin e gjashtëmbëdhjetë. Përkundrazi, ne duhet të kemi të njëjtin kujdes si Reformatorët e hershëm dhe të kërkojmë të mbajmë vazhdimësinë me Kishën e hershme. Duke ruajtur praktika të zakonshme si Lutja e Zotit, Psalmodia dhe Kungimi javor, mund të jemi të sigurt se po adhurojmë Perëndinë në të njëjtën mënyrë si Kisha e hershme dhe nuk kemi ndjekur thjesht një traditë të re.

Duke u kthyer tek doktrina, gjithashtu edhe këtu është e lavdërueshme që të krishterët e sotëm dëshirojnë një Kishë, ku mësimet dhe besimet nuk janë larguar rrënjësisht nga ato të Kishës së hershme. Kjo ishte gjithashtu një shqetësim i madh i Reformatorëve. Ndërsa ata mbronin pikëpamjet e tyre mbi doktrinat si autoriteti i Shkrimeve, drejtësimi vetëm me anë të besimit dhe sakramentet, ata u mbështetën fuqimisht te Etërit e hershëm për të treguar se nuk po largoheshin nga Kisha historike e krishterë (një pretendim që bëhej nga apologjetët katolikë romanë në shekullin gjashtëmbëdhjetë). Për shembull, nuk mund të lexosh Institutet e Kalvinit pa vënë re citimet e tij të shpeshta të shkruesve të hershëm dhe mesjetarë, duke përfshirë teologët lindorë si kryepeshkopi i Kostandinopojës, Gjon Krisostomi (rreth 349–407) dhe Etërit Kapadokianë.

Gjithashtu, siç dëshmohet në Artikullin 9 të Rrëfimit Belg të Besimit, kishat e Reformuara gjithmonë kanë rrëfyer besimet e mëdha të Kishës së hershme, domethënë: Besoren e Apostujve, Nikean dhe atë Athanasiane. Katekizmi i Heidelbergut përfshin një shpjegim të Besores së Apostujve. Reformatorët ishin të kujdesshëm për të ruajtur rrëfimin e tyre dhe për të mbajtur besnikërinë ndaj doktrinave historike dhe ortodokse të Trinisë dhe dy natyrave të Krishtit.

Si një predikues i Rreformuar, jam i pari që të pranoj se sot mund të bëjmë një punë më të mirë në tregimin e vazhdimësisë së teologjisë së reformuar me teologjinë e hershme dhe mesjetare. Ndërsa është e rëndësishme të theksojmë mosvazhdimin midis teologjisë katolike romane dhe asaj të reformuar, ne duhet të shmangim dhënien e përshtypjes se ne e lexojmë historinë e Kishës duke filluar nga Reformacioni, ose duke kaluar drejtpërdrejt nga Kisha e hershme tek Reformacioni, sikur Kisha mesjetare (si perëndimore ashtu edhe lindore) të mos kishte asgjë për të kontribuar. Pastorët e reformuar, përfshirë edhe veten time, duhet të njohin më mirë Etërit e hershëm dhe teologët mesjetarë, dhe, kur është e mundur, të theksojnë vazhdimësinë e doktrinës së reformuar me atë të Kishës së hershme dhe mesjetare. Kjo është në përputhje me frymën e vetë Reformatorëve, dhe na pajis për të dialoguar në mënyrë pastorale dhe inteligjente me shpirtin e trazuar që kërkon Krishterimin historik tek Kisha Ortodokse apo Katolicizmi Roman.

Së fundi, unë e kuptoj pse disa tërhiqen nga pretendimi i Kishës Ortodokse për pasueshmëri apostolike. Një pretendim i tillë duket se i ofron stabilitet besimtarit në një det të trazuar kishash, denominacionesh dhe sektesh që e quajnë veten Kishën më të pastër të Krishtit. Por unë jam i bindur se eklesiologjia e reformuar ofron shumë më shumë stabilitet dhe mbrojtje për besimtarin sesa Kisha Ortodokse. Por edhe këtu është e rëndësishme që të edukojmë anëtarët tanë se si pasueshmëria apostolike e shërbesës së ungjillit është ruajtur në traditën e reformuar përmes asambleve kishtare, rregulloreve të Kishës dhe abonimeve konfesionale.

Në përfundim, është e rëndësishme që udhëheqësit e reformuar ta marrin seriozisht dëshirën e atyre që kërkojnë vazhdimësi me Kishën e hershme. Ne duhet të udhëzojmë anëtarët e kishave tona se si mund të jenë të sigurt se i përkasin Kishës historike të krishterë. Ne duhet të ndihmojmë të gjithë të kuptojnë se si Krishti ka qenë besnik ndaj premtimit të Tij për të ndërtuar Kishën e Tij, dhe pse besojmë se Krishterimi i Reformuar është një shprehje e plotë dhe e fortë e asaj ndërtese shpirtërore.

____

[13] Ireneu, Kundër Herezive, 1.26.6, në Ante-Nicene Fathers, red. Alexander Roberts dhe James Donaldson, 10 vëllime (1885; Peabody, Massachusetts: Henrickson Publishers, Inc., riprintuar 2004), 1:351.

[14] Siç gjendet te Robert Grigg, “Adhurimi Anikonik dhe Tradita Apologjetike: Një Shënim mbi Kanonin 36 të Sinodit të Elvirës,” Church History 45.4 (Dhjetor 1972): 428-433. Grigg ofron disa komentime të dobishme mbi vendimin e Sinodit: “Ajo që duket se ata kanë frikë, sipas dëshmisë së tyre, ishte akti i pikturimit të asaj që nderohet dhe adhurohet mbi mure. Ata nuk frikësoheshin thjesht se imazhet e Perëndisë ose të Krishtit mund të adhuroheshin, sikur të mund të dalloheshin përdorimet e duhura dhe të gabuara të këtyre imazheve. Frika e tyre ishte dukshëm e bazuar mbi një konsideratë më themelore. Vetë akti i kufizimit të hyjnisë duke e pikturuar mbi mure ishte një shkelje e qartë e shenjtërisë. Ishte një ofendim ndaj Perëndisë, i cili nuk kishte nevojë për imazhe të tilla.” po aty., 429.

[15] Letra u përkthye nga Jerome dhe gjendet në Post-Nicene Fathers: Second Series, 14 vëllime (1893; Peabody, Massachusetts: Hendrickson Publishers, Inc., riprintuar 2004), 1:351.

[16] Për më shumë rreth pretendimit të Kishës Ortodokse se kanonet dhe vendimet e Këshillave Ekumenikë janë të paprekshëm, shih Michael Pomazansky, Orthodox Dogmatic Theology, 29-49, dhe The Patriarchal Encyclical of 1895.

[17] Westminster Confession of Faith, 31.4.

[18] Ware, The Orthodox Church, 9.

[19] Michael Horton, “A janë të Pajtueshme Ortodoksia Lindore dhe Ungjillorizmi? Jo: Një Perspektivë Ungjillore,” në Stanley N. Gundry [red.], Three Views on Eastern Orthodoxy and Evangelicalism (Grand Rapids: Zondervan, 2004), 134.

[20] Vetë pretendimi është i dyshimtë, duke marrë parasysh historinë e Kishës Ortodokse dhe strukturën e saj kishtare. Siç ka vërejtur Robert Letham, “Kisha Lindore në Perandorinë Bizantine nuk kishte një eklesiologji të sistemuar. Ndryshe nga Perëndimi, ajo nuk kishte një trup koherent të së drejtës kanonike, për shkak se Bizantinët nuk e konsideruan kurrë kishën në mënyrë juridike.” Robert Letham, Through Western Eyes: Eastern Orthodoxy: A Reformed Perspective (Geanies House: Britani e Madhe, 2010), 121. Gjatë pjesës më të madhe të Perandorisë Bizantine (rreth 330–1453), Kisha Ortodokse nuk mbahej së bashku nga një magjisterium dhe autoritet final si Kisha Perëndimore me Kolegjin e Kardinalëve dhe Papatin në Romë. Qendra e saj jo vetëm që u zhvendos nga Kostandinopoja, e cila ra në duart e Turqve në 1453, drejt Moskës, por nën presionin dhe përndjekjen e Islamit që nga shekulli i 7-të, Kisha Ortodokse gradualisht shpërndahet në një lëvizje monastike të asketëve, mistikëve, dhe hermitëve. Ndërsa kjo nuk e mohon pretendimin e Kishës Ortodokse për pasueshmëri apostolike, duket se e bën më të vështirë provimin e këtij pretendimi krahasuar me pretendimin e ngjashëm të Romës, e cila për pjesën më të madhe ka qëndruar në një vend për 2000 vite dhe ka zhvilluar një eklesiologji shumë të strukturuar.

[21] Michael Horton, “A janë të Pajtueshme Ortodoksia Lindore dhe Ungjillorizmi? Jo: Një Perspektivë Ungjillore,” në Stanley N. Gundry [red.], Three Views on Eastern Orthodoxy and Evangelicalism (Grand Rapids: Zondervan, 2004), 142.

[22] po aty., 142-143.

[23] Për një analizë të shkëlqyer mbi njohuritë dhe aplikimin e Reformatorëve mbi Etërit e lashtë dhe liturgjitë, shih Hughes Oliphant Old, The Patristic Roots of Reformed Worship (Zurich: Theologischer Verlag Zurich, 1975).

[24] Shih Early Christian Fathers, përkthyer dhe redaktuar nga Cyril C. Richardson (New York: Touchstone, 1996).

[25] Ashtu si Kisha e hershme, Kalvini e shihte kremtimin e Darkës së Zotit si një mjet të hirit dhe pjesë integrale të shërbimit të zakonshëm të Fjalës, duke besuar fuqishëm se ajo duhej shërbyer kishës të paktën një herë në javë: “Se kjo ishte praktika e Kishës Apostolike, na tregon Luka te Veprat, kur thotë, se ‘ata vazhduan të jenë këmbëngulës në mësimin e apostujve dhe në bashkësinë, dhe në ndarjen e bukës dhe lutjet’ (Veprat 2:42). Kështu duhet gjithmonë të sigurohemi që, asnjë mbledhje e Kishës të mos mbahet pa fjalë, lutje, shpërndarjen e Darkës dhe bamirësi.” Shih Kalvin, Institutes of Christian Religion, përkthyer nga Ford Lewis Battles (Philadelphia: Westminster Press, 1960), 4.17.44. Për më shumë mbi pikëpamjen e Kalvinit për Darkën e Zotit dhe se si besonte se kremtimi javor përputhej me Shkrimin dhe praktikat e Kishës së hershme, shih Michael Horton, “At Least Weekly: The Reformed Doctrine of the Lord’s Supper and of Its Frequent Celebration,” Mid-America Journal of Theology 11 (2000), 147-169, dhe Keith Mathison, Given For You: Reclaiming Calvin’s Doctrine of the Lord’s Supper (Phillipsburg: P&R, 2002).